Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2008

Μιά διαφορετική ματιά ενός Έλληνα απ' τις ΗΠΑ

H έρευνα γιά το ρεμπέτικο χρειάζεται διάφορες ομάδες ανθρώπων. Ένα μεγάλο κομμάτι της δουλιάς (με ιώτα) είναι να βρεθούν όλ' αυτά που μας έκρυψαν, όλοι/ες αυτοί/ές που ξεχάστηκαν/αποσύρθηκαν. Χρειάζονται οι νέοι άνθρωποι που έχουν μεράκι, κουράγιο και όρεξη. Tρανή απόδειξη, η τεράστια εργασία που έχει γίνει μέσα στο http://www.rebetiko.sealabs.net/ Χρειάζονται οι γυναίκες που έχουν μιά άλλη ματιά στα πράγματα, χρειάζονται - θα ακουστεί παράξενο - οι ομοφυλόφιλοι που, επίσης έχουν μιά άλλη ματιά και ευαισθησία. Γιά να γίνω σαφής, μεταφράζω παρακάτω ένα κείμενο ενός πολύ σοβαρού Έλληνα που ζει στη Βοστόνη (http://amanyala.blogspot.com/2006/06/rembetiko-of-month.html). Δείτε με πόση αγάπη και ευαισθησία γράφει και εικάζει γιά τα ρεμπέτικα: " Στη δημοσίευση του περασμένου μήνα, περιέλαβα μιά αναφορά στον Κώστα Μασσέλο (1980-1972) ή Νούρο, στο σχόλιό μου γιά το τραγούδι με τη Ρίτα Αμπατζή "Ο ψύλλος". Στο τέλος του τραγουδιού μιά αντρική φωνή πετάει ένα χαιρετισμό, όπως το συνήθιζαν στα ρεμπέτικα, "γειά σου, Ρίτα!" στον οποίο εκείνη απαντάει, "γειά σου, Νούρε μου!". Έτσι, μαθαίνουμε ότι ο Νούρος ήταν παρών στην αίθουσα φωνοληψίας. Σ' αυτή τη δημοσίευση έγραφα ότι ο Νούρος έπαιζε κιθάρα ή μπουζούκι. Το αν υπάρχει παίξιμο μπουζουκιού δεν είναι ξεκάθαρο, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Το ερώτημα είναι, τι έκανε ο Νούρος μέσα στην αίθουσα. Ήταν σίγουρα εκεί, αλλά γιατί; Όλ' αυτά μπορεί ν' ακούγονται χψρίς ενδιαφέρον, αλλά γιά του εραστές του ρεμπέτικου είναι γοητευτικά θέματα, και πράγματι είναι. Υποθέτω ότι θα έπαιζε κάποιο όργανο. Ο εξάδελφός μου G. δε συμφωνεί. Μου είπε ότι ο Νούρος ήταν τραγουδιστής και δεν υπάρχει κάτι που να δείχνει ότι έπαιζε κιθάρα ή μπουζούκι. Το διασταύρωσα με κάποιους γνώστες (αυτούς που έκαναν το Rembetika: Historic Urban Folk Songs from Greece) κι εκείνοι συμφώνησαν ότι ο Νούρος δεν έπαιζε κάποιο όργανο. Μου φαίνεται παράξενο ότι απλά βρισκόταν εκεί, αλλά υποθέτω πως είναι πιθανό .*1 Γιά νά'μαι ειλικρινής, δεν ήξερα πολλά γιά το Νούρο, πριν την τελευταία δημοσίευσή μου. Είχα ακούσει το όνομα - και μάλιστα έχω τουλάχιστο ένα 78άρι δικό του από τη δεκαετία του ΄30- αλλά, αυτό ήταν όλο. Η προσοχή μου έπεφτε περισσότερο σε άλλους άντρες τραγουδιστές του ρεμπέτικου, σαν τον Αντώνη Αδαμαντίδη (Νταλκά), το Δημ. Ατραϊδη, το Γιώργο Παπασιδέρη και ακόμα, το Γιώργο Κατσαρό. Ξέρουμε πολύ λιγότερα γιά το Νούρο απότι γιά τους άλλους. Οπωσδήποτε δε θά'ταν δίκαιο να πούμε ότι ήταν άσημος. Στις΄μέρες του ήταν ένας καταξιωμένος και παραγωγικός τραγουδιστής μανέδων. Ο Νούρος άρχισε να γράφει δίσκους το 1926, μόλις τέσσερα χρόνια αφότου έφτασε στην Ελλάδα από τη Σμύρνη, όπου είχε μεγαλώσει. Εκεί τραγουδούσε στα φημισμένα καφέ-αμάν του λιμανιού, από την ηλικία των 18. Έχει ειπωθεί ότι το στιλ του Νούρου μοιάζει με των ψαλτών ή των πρωτοψαλτών της Βυζαντινής μουσικής παράδοσης. Η γνώμη μου είναι ότι η φωνή του Νούρου ήταν πιό ντελικάτη και λιγότερο γήινη από τους αρσενικούς τραγουδιστές του ρεμπέτικου και των μανέδων. Ήταν γνωστό ότι ο Νούρος ήταν λάτρης της Βυζαντινής μουσικής και έμεινε γιά ένα διάστημα στη μονή Βατοπεδίου στο Αγιονόρος. Αγόρσα πρόσφατα ένα CD με μερικές πρώιμες φωνοληψίες του Νούρου γιά να τον νιώσω καλύτερα. Επιπλέον, με ενδιέφερε πολύ η άποψη του εξαδέλφου μου, ότι ο Νούρος ήταν ομοφυλόφιλος. Μου έστρεψε την προσοχή σε μιά φωτογραφία που τον δείχνει συντροφιά με νέους άντρες (ένα παράδειγμα είναι η φωτο. αριστερά που τον δείχνει μ' έναν άγνωστο Τούρκο στρατιώτη, στη Κων/λη το 1950). Oι φωτογραφίες όμως δε μπορούσαν να είναι αποδεικτικές. Πολύ πιό ενδιαφέρουσα είναι η έκδοση του Ταμπαχανιώτικου μανέ με το Νούρο (δίσκος Columbia, γύρω στο 1928). Ο Νούρος χτύπησε διάφορες εκδόσεις του Ταμπαχανιώτικου, όπως και άλλοι, συμπεριλαμβανομένης και της Ρόζας Εσκενάζι. Εκείνο που κάνει την έκδοση του 1928 με το Νούρο ενδιαφέρουσα είναι ο Στελλάκης Περπινιάδης με το "να πεθάνεις, πούστη!" (Drop dead, faggot!), στο τέλος του τραγουδιού. Η λέξη πούστης είναι περιγελαστική στα ελληνικά. Όμως, θα ήταν λάθος να συμπεράνουμε ότι ο Περπινιάδης είχε σκοπό να εκφράσει εχθρικότητα απέναντι στο Νούρο. Νομίζω ότι είναι ένας παιχνιδιάρικος χαιρετισμός, μ' εκείνο τον σεξουαλικό και κοφτερό τρόπο που χαρακτήριζε τους ρεμπέτες. Απ' την άλλη μεριά, έχω δυσκολία να πιστέψω ότι ο Περπινιάδης θα το τραβούσε τόσο, αστειευόμενος με κάποιον που δε τον θεωρούσαν ομοφυλόφιλο. Η λέξη πούστης πετιέται συχνά με μορφή αστείου, αλλά δεν είναι κάτι που συναντιέται μέσα στις φωνοληψίες των ρεμπέτικων. Απότι ξέρω, η φωνοληψία του Νούρου στα 1928, είναι το μοναδικό παράδειγμα αυτού του είδους*2. Η χρήση της λέξης, σ' αυτή την περίπτωση, είναι (funny) μόνο αν ήταν γνωστό στους κύκλους των φίλων και συναδέλφων, ότι ο Νούρος είχε ρομαντικά και σεξουαλικά φλερταρίσματα με άντρες και ότι δεχόταν καλοπροαίρετα σχόλια γι αυτό. Αν και δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι, είναι λογική η σκέψη ότι ο Νούρος ήταν, αναπόδεικτα, ομοφυλόφιλος. Όπως και νά'ναι, το ενδιαφέρον μου γι αυτόν πάει πέρα απ' όλ' αυτά και, τελικά, δε νομίζω ότι μπορεί κανείς να αποφανθεί με βεβαιότητα γιά τις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Πάντως, οι στίχοι μερικών μανέδων του Νούρου έχουν μιά αποφασιστική queer ευαισθησία και ηχούν καθαρά στην queer ακοή μου. Κύρια στο Χουζάμ μανέ (Ποιός έχει μαύρη την καρδιά) και στο Χετζάζ μανέ (Ο κόσμος με κατηγορεί) - και οι δυό γραμοφωνημένοι στις αρχές του '30, βγάζουν την αίσθηση της "αγάπης που δε τολμάει να φανερωθεί". Ποιός έχει μαύρη την καρδιά, να γίνουμε συντρόφοι να περπατούμε σ' ερημιές να μη θωρούμε ανθρώποι/ Ο κόσμος με κατηγορεί, δίχως να ξεύρει λέει- αν ήξευρε τον πόνο μου, μαζί μου θε να κλαίει. Αν ο Νούρος ήταν ομοφυλόφιλος, οι στίχοι αυτοί θα του μετέφεραν μιά αίσθηση μελαγχολίας. Είτε έτσι, είτε αλλιώς, οι μανέδες του μιλάνε στους σύγχρονους queers (τουλάχιστο, σ' εμάς που ακούμε ρεμπέτικα) γιά τις εμπειρίες της περιθωριοποίησης και της καταδίκης γι αυτόν που αγαπάμε". (Σημειώσεις δικές μου) *1 Στη διάρκεια φωνοληψιών ήταν πολύ συνηθισμένο να υπάρχουν και άλλοι/ες τραγουδιστές/τριες ή μουσικοί που είχαν τελειώσει τη δική τους φωνοληψία ή περίμεναν τη σειρά τους. Όντας μέσα, συμμετείχαν με κάποιο χαιρετισμό ή κάτι άλλο που θα χρειαζόταν γιά να δημιουργεί η ζωντανή αίσθηση του κεφιού. *2. Yπάρχει ακόμα ένα παραπλήσιο παράδειγμα πειράγματος στο Νούρο, στο παραδοσιακό τραγούδι "Αλή Πασάς" (1927). Συμμετέχοντες, σύμφωνα με τα στοιχεία του δίσκου, οι Ογδοντάκης (βιολί) και Μενεμενλής. Κάποιος άλλος, προφανώς, που ήταν παρών πετάει το : "Γειά σου Νούρο, γειά σου...με το βιολιτζή σου τ΄Ογδοντάκι...να τον περιμένεις παρακάτω..."

Δεν υπάρχουν σχόλια: